Λιγοστοί διπλωματούχοι φαρμακοποιοί κι ακόμα λιγότερα φαρμακεία, δεκάδες τσαρλατάνοι- αγύρτες ή «αχταροφαρμακοποιοί», όπως τους ονομάζει ο Τύπος της εποχής- «τσουχτερές» τιμές στα εισαγόμενα φάρμακα, νοθεία, μη τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας και ανοχή των Αρχών συνθέτουν το σκηνικό στο φαρμακευτικό τομέα, στη Θεσσαλονίκη, γύρω στο 1870, μερικές δεκαετίες πριν από την απελευθέρωση της πόλης και την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος.
Το σκηνικό αυτό, κομμάτια του οποίου θα μπορούσαν να οδηγήσουν συνειρμικά σε παραλληλισμούς με καταστάσεις της σημερινής πραγματικότητας, καταγράφει μελέτη του ιστορικού ερευνητή Αλέξανδρου Γρηγορίου με θέμα:
«Φαρμακοποιοί και φαρμακεία της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1872-1912»,
που θα παρουσιαστεί στο διεπιστημονικό συμπόσιο για τη Θεσσαλονίκη τις παραμονές του 1912, που διοργανώνει η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, μέσω του Εβραϊκού Μουσείου, από σήμερα έως και την Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου.
Στις αρχές της τέταρτης εικοσιπενταετίας του 19ου αιώνα, τα φαρμακεία και οι διπλωματούχοι φαρμακοποιοί της πόλης αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του πληθυσμού, ιδιαίτερα όταν λοιμώδεις νόσοι αποδεκάτιζαν συστηματικά τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, ενώ ταυτόχρονα δεκάδες τσαρλατάνοι προσέφεραν με το αζημίωτο τις «υπηρεσίες» τους στον πληθυσμό της πόλης.
«Το 1875, η Θεσσαλονίκη είχε τρία φαρμακεία και 15 διπλωματούχους φαρμακοποιούς από τις τρεις κοινότητες της πόλης: χριστιανούς, μουσουλμάνους και εβραίους. Το διάστημα αυτό, ωστόσο, λειτουργούσαν περί τα 50-60 φαρμακεία. Τα φαρμακεία αυτά ήταν ενίοτε και ‘κινούμενα’- υπό την έννοια ότι κάποιος γυρνούσε με το βαλιτσάκι του- ενώ υπήρχαν και καταξιωμένοι γιατροί που είχαν ιδιωτικά φαρμακεία στα σπίτια τους. Πολλοί εξ αυτών, μάλιστα, διαφήμιζαν στην εφημερίδα το φαρμακείο τους, αν και κάτι τέτοιο απαγορευόταν από το κράτος»
εξηγεί στο ΑΜΠΕ ο κ. Γρηγορίου. Σταδιακά, με την πάροδο των χρόνων, ο αριθμός των φαρμακείων που λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη αυξήθηκε, με αποτέλεσμα το 1902 να υπάρχουν 55 φαρμακεία στην πόλη, η πλειονότητα των οποίων ανήκαν σε Εβραίους. Τα περισσότερα απ’ αυτά ξεκίνησαν να λειτουργούν την περίοδο 1888-1900. Το 1911, όταν ξέσπασε ο τουρκοϊταλικός πόλεμος, απελάθηκαν κάποιοι γιατροί και φαρμακοποιοί με ιταλική υπηκοότητα κι ορισμένοι επέστρεψαν μετά την απελευθέρωση της πόλης. Ενώ μετά το 1912, πολλοί φαρμακοποιοί που δεν κατάφεραν να σταδιοδρομήσουν σε άλλες πόλεις του ελληνικού κράτους, ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, όπου το έδαφος ήταν πρόσφορο για μία νέα πορεία. Έτσι, άρχισε να λειτουργεί στην πόλη ένας πολύ μεγάλος αριθμός φαρμακείων. Φαρμακοποιοί με δίπλωμα αλλά και τσαρλατάνοι.
Η πλειονότητα των φαρμακοποιών ως το 1870, εξηγεί στο ΑΜΠΕ ο κ. Γρηγορίου, ήταν τσαρλατάνοι, «μάγοι», κομπογιανίτες, οι οποίοι έτυχε να γνωρίζουν τις ιδιότητες ορισμένων βοτάνων και κάνοντας διάφορες μείξεις προσποιούνταν τους φαρμακοποιούς. Παντοπώλες και κουρείς, πλανόδιοι έμποροι και εμπειρικοί «γιατροί» παρασκεύαζαν και πωλούσαν ανεξέλεγκτα φαρμακευτικά σκευάσματα. Χαρακτηριστικό είναι, όπως επισημαίνει ο κ. Γρηγορίου, ότι σε καταχωρήσεις της εποχής, ως το 1880, υπήρχαν κουρεία που πουλούσαν βαφές και τονωτικά για τα μαλλιά, ενώ έβγαζαν ακόμη και δόντια!
Μία άλλη κατηγορία φαρμακοποιών στην υπό εξέταση περίοδο ήταν οι εμπειρικοί φαρμακοποιοί. Άνθρωποι μορφωμένοι κατ’ εξοχήν, που μπορούσαν να μεταφράσουν γαλλικά βιβλία φαρμακευτικής και είχαν θητεύσει ως υπάλληλοι είτε φαρμακοποιών είτε γιατρών.
Η τρίτη κατηγορία ήταν οι γιατροί που διέθεταν ιδιωτικά φαρμακεία στα σπίτια τους και η τέταρτη οι διπλωματούχοι με πτυχία μη αναγνωρισμένα από το κράτος, δηλαδή πτυχία που δεν είχαν λάβει την απαραίτητη- βάσει νομοθεσίας- πιστοποίηση από την Αυτοκρατορική Ιατρική Σχολή της Κωνσταντινούπολης. Υπήρχαν, φυσικά, και οι διπλωματούχοι φαρμακοποιοί, οι οποίοι από το 1890 αρχίζουν να συστήνουν χημικά, βακτηριολογικά εργαστήρια και να προσλαμβάνουν χημικούς και φαρμακοποιούς με γνώση του αντικειμένου. Επειδή δε, ο κλάδος των χημικών περιλαμβάνει και τα φωτογραφικά είδη (φιλμ, πλάκες κ.ο.κ.), συναντάμε και πολλούς φαρμακοποιούς που είναι παράλληλα αντιπρόσωποι της Kodak και της Lumiere. Νόμοι που έμεναν στα χαρτιά…
Βάσει της νομοθεσίας που ίσχυε τον καιρό εκείνο, όσοι φαρμακοποιοί δεν διέθεταν αναγνωρισμένο δίπλωμα δεν μπορούσαν α ασκήσουν το επάγγελμα αυτό.
«Το παράδοξο είναι ότι ποτέ δεν εφαρμόστηκε ο νόμος» επισημαίνει ο κ. Γρηγορίου και προσθέτει πως, παρά το γεγονός ότι από το 1874 που τροποποιήθηκε ο νόμος περί ιατρών (περιελάμβανε και τους φαρμακοποιούς) ως το 1905-1906 έγιναν δέκα εξεταστικές επιτροπές, τις οποίες στελέχωσαν γιατροί, επιθεωρητές υγείας κι άλλα υψηλόβαθμα στελέχη του χώρου, η κατάσταση δεν άλλαξε. «Εικάζεται ότι τα αίτια γι’ αυτό ήταν οι προσβάσεις στην κρατική μηχανή, το ‘μπαξίσι’ αλλά και διάφορα συμφέροντα κοινωνικά» αναφέρει ο ερευνητής, εξηγώντας:
«Την εποχή εκείνη υπήρχαν πάρα πολλοί φτωχοί, η πλειονότητα των οποίων ήταν Εβραίοι. Από την άλλη πλευρά, οι διπλωματούχοι φαρμακοποιοί ήταν ακριβοί, με αποτέλεσμα τα φτωχότερα στρώματα να μην μπορούν να καταφύγουν σ’ αυτούς και να στρέφονται σε εμπειρικούς, τσαρλατάνους κ.λπ. Έτσι, λοιπόν, παρά τα όποια προβλήματα, υπήρχε μία ησυχία στην πόλη, που ήταν αυτό που ενδιέφερε κυρίως τους πασάδες της εποχής. Προκειμένου, δηλαδή, να υπάρχει ηρεμία, ανέχονταν και τις παρανομίες».
Χαρακτηριστικό της κατάστασης που επικρατούσε είναι ένα περιστατικό που κατέγραψε δημοσιογράφος του Φάρου της Μακεδονίας από μία συνεδρίαση εξεταστικής επιτροπής. Όταν ο εξεταζόμενος ρωτήθηκε εάν έχει πτυχίο, αυτός προσκόμισε την επιστολή ενός πελάτη του που έλεγε πως το φάρμακο που τού χορήγησε ήταν θαυματουργό!
Η νομοθεσία προέβλεπε ακόμη δωρεάν παροχή φαρμάκων στους άπορους, αρκεί το συνταγολόγιο να ήταν υπογεγραμμένο από το δημαρχιακό γιατρό. Οι δε εύποροι κάτοικοι της πόλης έπρεπε να αγοράζουν «ιδίοις εξόδοις» τα φάρμακά τους, η αξία των οποίων καθοριζόταν, ωστόσο, βάσει του τιμοκαταλόγου που υπήρχε στις προθήκες των φαρμακείων. Προκειμένου να πληρωθούν οι φαρμακοποιοί που παρείχαν φάρμακα στους άπορους, συνέτασσαν μία λίστα, που έπρεπε να ήταν υπογεγραμμένη από τους δημαρχιακούς γιατρούς, την έστελναν στην Κωνσταντινούπολη για έλεγχο κι έγκριση και στη συνέχεια εισέπρατταν το ποσό που τους οφειλόταν.
«Τσουχτερές» τιμές, νοθεία και «αλισβερίσι» φαρμακοποιών-γιατρών Μεγάλο πρόβλημα της εποχής ήταν οι ιδιαίτερα αυξημένες τιμές των φαρμάκων, σύμφωνα με τον κ. Γρηγορίου. «Υπήρχε το μεγάλο πρόβλημα των τιμών γιατί οι μεγάλοι φαρμακέμποροι και φαρμακοποιοί (συχνά είχαν και την ιδιότητα του φαρμακέμπορου) έκαναν εισαγωγές από το εξωτερικό, μέσω μεσαζόντων. Αν κόστιζε, για παράδειγμα, μία λίρα το φάρμακο, έφτανε στην αγορά πέντε λίρες, με αποτέλεσμα να είναι απαγορευτικό για πολύ κόσμο. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής ήταν η νοθεία προκειμένου να πέσει το κόστος του φαρμάκου. Οι ξένες εταιρείες έκαναν μεν ελέγχους αλλά αυτό δεν επαρκούσε» εξηγεί. Η νοθεία γινόταν κατά βάση στην κινίνη, η χρήση της οποίας, εξαιτίας της ελονοσίας, ήταν ευρύτατα διαδεδομένη. Εξάλλου, μετά την Επανάσταση των Νεοτούρκων, το 1908, επετράπη η ελεύθερη εισαγωγή φαρμακευτικών σκευασμάτων από το εξωτερικό, χωρίς να ελέγχονται, γεγονός που αύξησε τη νοθεία.
Ένα άλλο φαινόμενο που καταγράφεται την υπό εξέταση εποχή ήταν ότι διάφοροι μεγαλογιατροί δέχονταν τους άπορους ασθενείς, για δωρεάν εξετάσεις, σε συγκεκριμένα φαρμακεία της πόλης. Και μπορεί η εξέταση και η παροχή συμβουλών να ήταν δωρεάν, αλλά ο ασθενής εκτελούσε τη συνταγή που τού χορηγείτο στο φαρμακείο όπου γινόταν η εξέταση, με αποτέλεσμα να παίρνει και ο γιατρός την προμήθειά του.
Φαρμακεία κι εντός των νοσοκομείων
Φαρμακεία λειτουργούσαν κι εντός των νοσοκομείων. Συγκεκριμένα, φαρμακείο διέθετε:
- το Ελληνικό Νοσοκομείο της Ορθόδοξης Κοινότητας (Θεαγένειο),
- το δημοτικό Νοσοκομείο Χαμιδιέ (σημερινός Άγιος Δημήτριος),
- το Νοσοκομείο του Βαρώνου Χιρς (σημερινό Ιπποκράτειο),
- το Ρωσικό Νοσοκομείο,
- το Ιταλικό Νοσοκομείο «Βασίλισσα Μαργαρίτα»,
- το Γαλλικό Νοσοκομείο που στελέχωσαν και συντηρούσαν οι Αδελφές του Ελέους,
- το Στρατιωτικό Οθωμανικό Νοσοκομείο, που ήταν εξοπλισμένο με μικροβιολογικό- χημικό εργαστήριο και παρασκευαστήριο.
Τρία μικρά φαρμακεία υπήρχαν στις αστυκλινικές του Μπικούρ Χολίμ (Βοήθεια στους Ενδεείς) και συγκεκριμένα:
- ένα στο Βαρδάρη,
- ένα στην Πόρτα Καλαμαριάς (σημερινή περιοχή Συντριβανίου) κι
- ένα στο κέντρο της πόλης, στο Μεϊντάν ντε Λουπέ.
Φαρμακοποιοί και φαρμακέμποροι της περιόδου
Μεταξύ των κυρίαρχων φυσιογνωμιών στο χώρο των φαρμακοποιών στην υπό εξέταση περίοδο ήταν ο Κωνσταντίνος Ζωγράφος, το φαρμακείο του οποίου είναι το μοναδικό με συνεχή λειτουργία από το 1891 στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά βρισκόταν απέναντι από το πρώην ξενοδοχείο Βιέννη (Εγνατία) και στη συνέχεια, το 1903, «μετακόμισε» στην οδό Μοναστηρίου, όπου λειτουργεί και σήμερα. Μέλη της οικογένειας είναι κάτοχοι και άλλου φαρμακείου στην οδό Τσιμισκή. Από τα μεγαλύτερα ονόματα του χώρου ήταν ακόμα- μεταξύ άλλων- οι: Αναστάσιος Ξενοφωντίδης, Κωνσταντίνος Ξενοφωντίδης, Δημήτριος Σταμπολής, Δημήτριος Σπανόπουλος, Ηρακλής Πιττακίδης, Δημήτριος Κωνσταντινίδης, Χριστόδουλος Ιατρού, Γαβριήλ Πεντζίκης (πατέρας του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη) Χαρ. Παπασουλιώτης, Αθανάσιος Ρουσσίδης και Ιβάν Τέντσοφ (βουλγαρικής καταγωγής). Ακόμη, υπάρχουν εκτενείς αναφορές για τους Ανγκέλ Μιχέλ, Σιακή Ζοζέφ, Αλμπέρ Σιακή, Ενρί Σιαλόμ, Μεντέχ Τσιάνο, Αμπραάμ Μπενίεχ, Μωρίς Κοέν, Σαμπατάι Κοέν, Ραφαέλ Μπενουζίλιο, Χαναχέλ Σαντώκ, Ντέιβιντ Αρδίττη, Ελίας Φαράγγι, Σολομών Μπεν Ναχμίας, Μωρίς Οβαδία Μπουρλά, Σολομών Μπεράχα, Αλμπέρτ Μπρούντο, Άλφρεντ Ισαάκ Μοδιάνο, Σαμπετάι Ραφαέλ και Εντουάρντ Αμπραβανέλ, ο οποίος και ήταν ο πρώτος πρόεδρος του τότε Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Ο Σύλλογος ιδρύθηκε στις 17/8/1908 και στο 9μελές συμβούλιο συμμετείχαν τρεις εβραίοι (μαζί με τον πρόεδρο), δύο Έλληνες και οι υπόλοιποι ήταν μουσουλμάνοι. Από τη μουσουλμανική κοινότητα προέρχονταν οι Σαλή Μουσταφά Εφέντης, Μεχμέτ Εφέντης, Χαλίντ, Ναφίζ Εφέντης και Μαζάρ Κιαμήλ Βέης. Ο τελευταίος ήταν αρχιφαρμακοποιός των ανακτόρων στην Κωνσταντινούπολη και ήρθε στη Θεσσαλονίκη προκειμένου ν’ αναλάβει επιθεωρητής του βιλαετίου. Επίσης ήταν χημικός και ο ιδρυτής του φαρμακευτικού και χημικού εργαστηρίου στο τελωνείο της πόλης, όπου γινόταν έλεγχος των εισαγόμενων φαρμακευτικών σκευασμάτων (εάν είναι νοθευμένα ή όχι). Από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του εργαστηρίου κατασχέθηκαν εκατοντάδες κιβώτια με ακατάλληλα ή νοθευμένα φαρμακευτικά σκευάσματα.
Μερικοί από τους γιατρούς που είχαν ιδιωτικά φαρμακεία ήταν ο Θεοφάνης Τσαγρής, ο Μωύς Μισραχή (με τεράστια φιλανθρωπική δραστηριότητα και συνεισφορά στην ίδρυση του Νοσοκομείου Χιρς), ο Ενρί Περέρα, ο Γρηγόριος Γράβαρης, ο Μαρίνος Κουτούβαλης, κ.ά. Ως επιτυχημένοι φαρμακέμποροι της εποχής αναφέρονται οι Νικόλαος Κράλλης (με συνεχή παρουσία της εταιρείας του στον κλάδο των χημικών έως σήμερα), Μιχάλης Βαρέλλας (απόγονος της οικογένειας είναι σήμερα η καθηγήτρια στο ΑΠΘ Ευαγγελία Βαρέλλα), Ιωάννης Παλαμάρης (Οίκος ιδρυθείς το 1860), Ζοζέφ Φρανσέζ, Ζοζέφ Καπουάνο και πολλοί άλλοι. Ορισμένοι εξ αυτών είχαν συνεχή παρουσία με διαφημίσεις στον Τύπο της εποχής, όπως ο Παλαμάρης- ο πρώτος εισαγωγέας της Φαρίν Λακτέ Nestle, της πρώτης βρεφικής τροφής στον κόσμο που παρασκευάστηκε το 1867 από το φαρμακοποιό Henri Nestle- ο οποίος επί περίπου 17-18 χρόνια είχε συνεχή παρουσία στις εφημερίδες της εποχής.
Φαρμακοποιοί και Mακεδονικός Aγώνας
Μεγάλη ήταν η συνεισφορά των Ελλήνων φαρμακοποιών στο Mακεδονικό Aγώνα, καθώς, εξαιτίας του επαγγέλματός τους, έρχονταν σε επαφή με πολύ κόσμο, συνέλεγαν πληροφορίες και λειτουργούσαν ως πληροφοριοδότες στην υπηρεσία του Ελληνικού Προξενείου της πόλης. Πολλοί εξ αυτών, μάλιστα, έκρυβαν και νοσήλευσαν τραυματίες αγωνιστές. Σε αναγνώριση της προσφοράς τους, οι φαρμακοποιοί αυτοί συμπεριελήφθησαν στις επίσημες καταστάσεις των Μακεδονομάχων.
Πηγές
News Room «Κέρδος» με πληροφόρηση από το ΑΠΕ - ΑΜΠ
Κέρδος online 21/9/2012 09:44
ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΕΜΘ
